Umfang matsins
Leiðbeiningunum er ætlað að veita aðstoð við framkvæmd allra þátta matsins á því sem börnum er fyrir bestu í samræmi við ákvæði Barnasáttmálans. Hversu ítarlegt matið á að vera fer eftir eðli máls hverju sinni. Matið fer fram í skrefum, en vægi hvers og eins skrefs fer eftir eðli og umfangi máls og hversu miklum áhrifum á börn má gera ráð fyrir.
Hvernig á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu
Eftirfarandi leiðbeiningar fjalla um framkvæmd mats á því sem börnum er fyrir bestu þegar ljóst er að aðgerðin snertir einstök börn eða afmarkaða hópa barna.
Leiðbeiningarnar er einnig hægt að staðfæra yfir á tiltekna starfsemi til þess að samhæfa og auðvelda vinnuna við framkvæmd matsins til frambúðar.
Hvenær á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu?
Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu við allar ráðstafanir sem varða börn.
Hér má lesa nánar um meginreglu 3. gr., túlkun hennar og beitingu:
- Sáttmáli Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins - Barnasáttmálinn
- Það sem er barninu fyrir bestu (pdf)
Mat á því hvað börnum er fyrir bestu á ávallt að fara fram, óháð því hvort áhrifin á börn eru bein eða óbein. Það þýðir að framkvæma á mat á því sem barni er fyrir bestu:
- Ef taka á ákvörðun um heimild barns til að dvelja á Íslandi eða um stuðning því til handa í skóla.
- Þegar barn verður óbeint fyrir áhrifum af völdum ákvörðunar sem varðar foreldri eða annan umönnunaraðila barns.
- Við töku ákvarðana sem varða t.d. öll börn í skóla eða árgangi eða börn sem eru í vistun utan heimilis þar sem til stendur að gera breytingar.
Í almennum leiðbeiningum barnaréttarnefndar Sameinuðu þjóðanna nr. 14. er að finna nánari upplýsingar um það hvenær á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu
Leggðu mat á það hvaða áhrif málið er líklegt til að hafa á barnið
Líta ber til aðstæðna sem uppi eru í málinu og fyrirliggjandi upplýsinga. Leggja þarf sérstakt mat á það hvort málið sé líklegt til að hafa áhrif á barnið og ef svo er hversu mikil áhrifin eru.
Ef niðurstaða matsins er sú að barnið verði ekki fyrir áhrifum er mikilvægt að skrá það í gögn málsins.
Hversu umfangsmikið á matið að vera?
Mat á því sem barni er fyrir bestu er í raun könnun sem fram fer í nokkrum liðum. Mismunandi þættir málsins geta haft mismikið vægi og hversu umfangsmikið matið á að vera fer eftir eðli máls. Eftir því sem áhrifin á börn eru meiri á matið að vera umfangsmeira.
- Ef um mikil eða mjög mikil áhrif á aðstæður barna er að ræða:
Þá ber að leggja umfangsmikið mat á hagsmuni barna, það kallar á ítarlega lýsingu á málsatvikum ásamt greiningu á afleiðingum og áhrifum út frá barnaréttarlegri nálgun. Það getur kallað á beitingu ýmissa aðferða og getur kallað á aðkomu ýmissa sérfræðinga.
- Ef um einhver áhrif á aðstæður barna er að ræða:
Í þeim tilvikum þarf matið ekki að vera ítarlegt, t.d. getur verið fullnægjandi að leggja eingöngu mat á þá þætti sem fyrirsjáanlegt er að geti haft einhver áhrif á börn.
- Ef um lítil eða jafnvel engin áhrif á aðstæður barna er að ræða:
Í þeim tilvikum er jafnvel hægt að sleppa því að framkvæma matið eða gera það umfangslítið, en brýnt er að skrá í gögn málsins niðurstöðu um umfang mats og á hverju hún byggir.
Gátlisti
Hvers eðlis er málið sem um ræðir?
Hvert er markmiðið?
Hvaða börn verða fyrir áhrifum?
Eru áhrifin bein eða óbein?
Taka þarf afstöðu til þess hvort þörf sé á frekari sérfræðiþekkingu við framkvæmd matsins á því sem barni er fyrir best.